Bilgisayar programlari ve yari iletkenlerin topografyalari hariç olmak üzere, endüstriyel yolla veya elle üretilen bilesik bir sistem veya bunu olusturan parçalari, setler, takimlar, ambalajlar gibi nesneleri ile birden çok nesnenin veya sunusun birarada algilanabilen bilesimleri, grafik semboller ve tipografik karakterleri de kapsamak üzere bir ürünün tümü veya bir parçasi veya üzerindeki süslemenin, çizgi, sekil, biçim, renk, doku, ses, malzeme veya esneklik gibi insan duyulari ile algilanan çesitli unsur veya özelliklerinin olusturdugu bütünü olusturan tasarimlarin ayirt edici nitelik içeren ve yeni olanlarinin tescil edilmesi ve sahiplerinin, bu tasarimlari içeren ürünleri belirli bir süre (25 yil) üretme hakkina sahip olmalari, tasarim korumasi olarak tanimlanmaktadir.
Tasarimin patentten farki, ürüne, insan duyulari ile algilanabilen biçimsel özellik kazandirilmasidir. Bu özellik ürüne fonksiyonel üstünlük kazandirdigi zaman bu tasarim patent ile korunur. Kimi endüstriyel tasarimlar, ürüne görsel farklilik ve estetik özellik kazandirirken ayni zamanda ürünün fonksiyonel özelliklerine ve niteliklerine de üstünlük kazandirabilir. Bu durumda tasarim ayni zamanda patent ya da faydali model ile de korunabilir. Buna örnek olarak, bir ayakkabinin bütün olarak biçimi endüstriyel tasarim olarak nitelenebilir. Bu tasarim ile ayakkabiya saglanan biçim, ayakkabiya estetik bakimdan üstünlük kazandirirken bununla birlikte ayakkabinin biçimi sayesinde ayakkabinin dayanikliligi arttirilmis ise bu durumda endüstriyel tasarim patent verilerek de korunabilir.
Aşağıda belirtilen koruma şartlarını karşılamayan tasarımlar, tescil edilmeyecek tasarımlardır:
1. Yeni ve ayırt edici niteliğe sahip olmayan tasarımlar:
Birleşik bir ürünün bir parçasıyla ilgili tasarımın yeni olması ve ayırt edici bir niteliğe sahip olması şarttır. Ancak bu özelliklere sahip olmayan tasarımlar korunmaz.
2. Yenilik kriterini karşılamayan tasarımlar:
Bir tasarım, başvuru veya rüçhan tarihinden önce dünyanın herhangi bir yerinde kamuya sunulmamışsa yeni kabul edilir. Tasarımlar yalnızca küçük ayrıntılarda farklılık gösteriyorsa aynı kabul edilir. Kamuya sunma, sergileme, satış, piyasaya sürme, kullanma, tarif, yayım ve tanıtım gibi faaliyetleri kapsar. Ancak, üçüncü şahıslara yapılan ve açıkça veya zımnen gizlilik niteliği taşıyan açıklamalar bu kapsamın dışındadır.
3. Ayırt edici niteliğe sahip olmayan tasarımlar:
Ayırt edici niteliğin değerlendirilmesinde, tasarımın bilgilenmiş kullanıcı üzerindeki genel izlenimi esas alınır. Kıyaslanan diğer bir tasarımın:
•Başvuru veya rüçhan tarihinde Türkiye’de veya dünyada herhangi bir yerde piyasaya sunulmuş olması,
•Enstitü tarafından tescilli bir tasarım olarak yayımlanmış ve koruma süresinin dolmamış olması gerekir.
Değerlendirmede, tasarımlar arasındaki farklılıklardan çok ortak özelliklere ağırlık verilir.
4. Koruma talep edilen tasarımın kamuya sunulması:
Tasarım, başvuru tarihinden önceki 12 ay içinde veya rüçhan talebi varsa bu tarihten önceki 12 ay içinde tasarımcı, halefi ya da izniyle üçüncü kişiler tarafından kamuya sunulmuşsa, bu açıklamalar yenilik ve ayırt edicilik kriterlerini etkilemez.
5. Kamu düzeni ve genel ahlaka aykırı tasarımlar:
Kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı olan tasarımlar koruma kapsamı dışındadır.
6. Teknik zorunluluklardan kaynaklanan tasarımlar:
Tasarımın teknik fonksiyonunu gerçekleştirmesi için tasarımcıya hiçbir özgürlük bırakmayan tasarımlar korunmaz. Ancak farklı birimlerden oluşan modüler sistemlerde, birimlerin yenilik ve ayırt edicilik kriterlerini karşılaması halinde bu tasarımlar koruma kapsamına girer.
Bu kriterlere uymayan tasarımlar, endüstriyel tasarım olarak tescil edilemez.
Endüstriyel Tasarımların Tesciline İlişkin Kararname çıkana kadar daha önce TTK Haksız Rekabet Hükümlerine ve Genel Hükümlere göre korunan tescilsiz tasarımlar, yine aynı şekilde korunur. Ancak tescilsiz kullanım 554 sayılı KHK’nin sağladığı hakları veremez. Bunların arasında yer alan en önemli hususlar tescilin sağladığı ispat kolaylığı ve ihlal halinde yaptırımların ağırlığıdır.
Aşağıda yazılı fiiller tasarım hakkına tecavüz sayılır:
1- Tasarım hakkı sahibinin izni olmaksızın tasarımın aynısını veya belirgin bir şekilde benzerini yapmak, üretmek, piyasaya sunmak, satmak, sözleşme akdi için icabda bulunmak, kullanmak, ithal etmek ve bu amaçlarla depolamak, elde bulundurmak.
2- Tasarım belgesi sahibi tarafından sözleşmeye dayalı lisans yoluyla verilmiş hakları izinsiz genişletmek veya bu hakları üçüncü kişilere devir etmek.
3- Bu maddenin önceki (a) ve (b) bentlerinde yazılı fiillere iştirak veya yardım etmek, bunları teşvik etmek ya da hangi şekil ve şartlarda olursa olsun bu fiillerin yapılmasını kolaylaştırmak.
4- Kendisinde bulunan ve haksız olarak üretilen veya ticaret alanına çıkarılan eşyanın nereden alındığını veya nasıl sağlandığını bildirmekten kaçınmak.
5- Gasp.
Tasarım başvurusu bu konudaki KHK’nin 34. maddesine göre yayımlandığı takdirde, başvuru sahibi, tasarıma vaki tecavüzden dolayı hukuk ve ceza davası açmaya yetkilidir. Tecavüz eden, başvurudan veya kapsamından haberdar edilmiş ise, başvurunun yayımlanmış olmasına bakılmaz. Tecavüz edenin kötü niyetli olduğuna mahkeme tarafından hükmolunursa, yayından önce de tecavüzün varlığı kabul edilir. Koruma kapsamındaki tasarımın tescilli olduğuna ilişkin kaydın ürün, ambalaj veya fatura üzerine konulmamış olması, eylemi tecavüz olmaktan çıkarmaz. Tescil işaretleri kusurun değerlendirilmesi sırasında dikkate alınır.
4128 sayılı Kanunun 3. maddesi ile 554 sayılı KHK’ye eklenen 48/A maddesinde belirtildiği üzere:
1- Tasarım hakkı sahibi olarak belirtilmesi gereken kimlik bildirimini gerçeğe aykırı olarak yapanlar veya tasarım koruması olan bir eşya veya ambalajı üzerine konulmuş, tasarım koruması olduğunu belirten işareti yetkisi olmadan kaldıranlar veya kendisini haksız olarak tasarım başvurusu veya tasarım hakkı sahibi olarak gösterenler hakkında bir yıldan iki yıla kadar hapis, 300 milyon TL’den 600 milyon TL’ye kadar para cezasına,
2- Hak ve alakası olmadığını veya tasarruf yetkisi bulunmadığını bilmesi gerektiği hâlde, tasarım hakkının korunmasına ilişkin mevzuatın devir ve intikal, rehin ve haciz ile ilgili maddelerinde yazılı haklardan birini veya bu hakla ilgili lisansı başkasına devreden, veren, rehmeden, bu haklar üzerinde herhangi bir tasarrufta bulunanlar ile korunan bir tasarım hakkının sahibi olmadığı veya koruma süresinin bittiği ya da tasarım hakkının hükümsüzlüğü veya tasarım korumasından doğan hakkın sona ermesi durumlarında, kendisinin veya başkasının imal ettiği veya satışa çıkardığı eşyaya, ambalajlarına, ticari evrakına veya ilanlarına, hukuken korunan bir tasarım hakkı ile ilgili olduğu kanısını uyandıracak şekilde işaretler koyanlar veya bu amaçla yazılı veya görsel basındaki ilan ve reklamlarda bu tarzda yazı, işaret veya ifadeler kullananlar hakkında, iki yıldan üç yıla kadar hapis ve 600 milyon liradan bir milyar liraya kadar para cezasına,
3- 48. maddede yazılı fiillerden birini işleyenler hakkında iki yıldan dört yıla kadar hapis cezasına ve 600 milyon liradan bir milyar liraya kadar para cezasına ayrıca iş yerlerinin bir yıldan az olmamak üzere kapatılmasına ve aynı süre ticaretten men edilmelerine hükmolunur.
Bu maddede belirtilen suçlar, hizmetlerini yaptıkları sırada bir işletmenin çalışanları tarafından doğrudan doğruya veya emir üzerine işlenmişse çalışanlar ve suçun işlenmesine mani olmayan işletme sahibi, müdür veya temsilcisi ile hangi unvan ve sıfatla olursa olsun işletmeyi fiilen yöneten kişi de cezalandırılır. Bir tüzel kişinin işleri yürütülürken, 48. maddede sayılan suçlardan biri işlenirse, tüzel kişi masraflar ve para cezasından müteselsilen sorumlu olur. Fiile iştirak edenler hakkında olayın mahiyetine göre TCK’nın 64, 65, 66 ve 67. maddeleri hükümleri uygulanır. Yukarıda sayılan suçlardan dolayı kovuşturma şikâyete bağlıdır.
Bu madde hükümlerinin uygulanmasında 1412 sayılı Ceza Mahkemeleri Usulü Kanununun 344. maddesinin birinci fıkrasının 8 numaralı bendi uygulanmaz. Yani tasarım ihlali nedeniyle açılan ceza davaları artık “şahsi dava” değildir. Tasarım korumasından doğan hakları tecavüze uğrayandan başka, 48. maddede sayılanlar dışında kalan suçlarda Enstitü; tasarım hakkı sahibi olarak belirtilmesi gereken kimlik bildiriminin gerçeğe aykırı olarak yapılması ile korunan bir tasarım hakkının sahibi olmadığı, koruma süresi bittiği veya herhangi bir sebeple tasarım hakkının hükümsüzlüğü veya tasarım korumasından doğan hakkın sona ermesi durumlarında kendisinin veya başkasının imal ettiği veya satışa çıkardığı eşyaya, ambalajlarına, ticari evrakına veya ilanlarına hukuken korunan bir tasarım hakkı ile ilgili olduğu kanısını uyandıracak şekilde işaretler koyma veya bu amaçla yazılı ve görsel basındaki ilan ve reklamlarda bu tarzda yazı, işaret ve ifadelerin kullanılması durumlarında, 5590 veya 507 sayılı kanunlara tabi kuruluşlar ve Tüketici Dernekleri de şikâyet hakkına sahiptir. Şikâyetin fiil ve failden haberdar olma tarihinden itibaren iki yıl içinde yapılması gerekir.
Bu kapsamdaki suçlarla ilgili şikâyetler acele işlerden sayılır. Bu Kanun hükümlerine göre tasarım hakkı başvurusu veya tasarım korumasından doğan haklara tecavüz dolayısıyla üretilmesi veya kullanılması cezayı gerektiren eşya ile bu eşyaları üretmeye yarayan araç, gereç, cihaz, makine gibi vasıtaların zaptedilmesi veya el konulması ya da yok edilmesinde, TCK’nın 36. maddesi hükmü ile Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununun ilgili hükümleri uygulanır.
Bir ülkede tescil edilen Endüstriyel Tasarımın tüm dünyada geçerli olacağı düşüncesi tamamen yanlıştır. Türkiye’de başvurusu yapılan ve tescil edilen bir tasarım sadece Türkiye sınırları içinde söz konusu kanunun getirdiği koruma hakkından yararlanır. Bu nedenle, ayrıca korunması istenilen her ülkede, o ülkenin mevzuatına göre başvuruda bulunularak tescil ettirme imkanı vardır.
Bu konu sadece Endüstriyel Tasarımlar için değil, Markalar için de uzun zamandır yaygın olan yanlış bir düşünce tarzıdır.
Bir ülkede tescil edilen Endüstriyel Tasarımın tüm dünyada geçerli olacağı düşüncesi tamamen yanlıştır. Türkiye’de başvurusu yapılan ve tescil edilen bir tasarım sadece Türkiye sınırları içinde söz konusu kanunun getirdiği koruma hakkından yararlanır. Bu nedenle, ayrıca korunması istenilen her ülkede, o ülkenin mevzuatına göre başvuruda bulunularak tescil ettirme imkanı vardır.
Bu konu sadece Endüstriyel Tasarımlar için değil, Markalar için de uzun zamandır yaygın olan yanlış bir düşünce tarzıdır.
Üzerinde Sınai Mülkiyet Hakları Bulunan Bir Üründe Küçük Değişiklikler Yapılırsa Endüstriyel Tasarım Tescili Olabilir mi?
Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında 554 sayılı KHK’nin ikinci bölümünde yer alan koruma şartlarına haiz tasarımlar tescil edilebilir. Bu bakımdan bir tasarımın tescil edilebilmesi için yenilik kriterlerini taşıması ve ayırt edici nitelikte olması gerekir. Bir tasarımın aynısı, başvuru veya rüçhan tarihinden önce dünyanın herhangi bir yerinde kamuya sunulmuş ise o tasarım yeni kabul edilir. Ancak tasarımlar sadece küçük ayrıntılarda farklılık gösteriyorsa yenilik ve ayırt edicilik kriterleri açısından değerlendirilerek tescil talebi geri çevrilebilir.
Endüstriyel Tasarımın İtibari Zarara Uğrarsa, Endüstriyel Tasarım Sahibi Tazminat İsteyebilir mi?
Tasarımın doğan hakları tecavüze uğrayan tasarım hakkı sahibi, mahkemeden tecavüzün giderilmesini, maddi ve manevi zararın tazminini talep edebilir. Tasarımdan doğan haklara tecavüz eden tarafından tasarımın kötü şekilde üretimi veya uygun olmayan bir tarzda piyasaya sürülmesi sonucunda tasarımın itibarı zarara uğrarsa, tasarım hakkı sahibi bu nedenle ayrıca tazminat isteyebilir.
